Anthonie Mertens:
"In de filosofie, de literatuurtheorie en bij
veel moderne auteurs zag ik dat de drempel een beladen plaats was. Al speurend
kreeg ik het vermoeden dat zich in de loop van de tijd rond het woord een ondoorzichtig
netwerk van ideeën had ontwikkeld. Het waren ideeën over een manier van schrijven
die zich het liefst in tussenruimten ophoudt, in de ruimten tussen verschillende
kennisdomeinen en schrijfvormen."
De topos van
de drempel duikt in de geschriften van Roland Barthes regelmatig op, vooral
wanneer hij de utopie van een 'onmogelijke literatuur' ter sprake brengt. In
de droom van die onmogelijke literatuur kan men symptomen vinden van de twijfel
aan de almacht van de rede (niet aan de rede op zich). Ze treden het meest aan
de oppervlakte in teksten waarin de grenzen van de communicatieve orde, van
de wereld van de betekenisvolle vormen worden afgetast. Het zijn geschriften
die de indruk maken dat ze onaf zijn:
......ze talmen dan ook zo lang mogelijk (...
op de drempel van de Literatuur, in dat voorportaal, waar de
dichtheid van het leven is gegeven en uitgespreid, gegeven en
uitgespreid, maar nog niet vernietigd door de bekroning
met een orde van tekens)
[cursivering van mij - A.M.] (Barthes, 1970: 36).
Dit beeld vormt het leidmotief in mijn beschouwing van een liminale
poëtica. Het adjectief 'liminaal' is afgeleid van 'limen', de latijnse naam
voor 'drempel'. Daarin spreekt hij (Barthes) voortdurend over de schriftuur
als een liminale toestand van de taal, een proces waarin de schrijver (tijdens
het schrijven) en de lezer kunnen worden opgenomen.
In deze tussenruimte lokaliseert Barthes zijn esthetische utopie. In Roland
Barthes par Roland Barthes vat hij deze utopie samen onder de term 'atopie':
plaats die geen plaats is, een witte plek in elk classificatiesysteem.
De atopie
is een toestand in de handeling van het schrijven waarin de woorden en de zinnen
nog niet in betekenis zijn vastgelegd, waar de doxa zich nog niet heeft meester
gemaakt van de taal of - van de andere kant gezien - waar de doxa op het punt
staat uiteen te vallen.
> vervolg