In de Grosse Hamburgerstrasse nr. 27, staat een joodse school die in 1778 is gesticht door Moses Mendelssohn. Het
in 1906 gereconstrueerde gebouw gaf onderdak aan een school en een lerarenopleiding.
In 1942 werd de school gesloten en samen met het naastgelegen bejaardenhuis door de Gestapo gebruikt als verzamelplaats
voor
het transport van de de Berlijnse joden. Sinds 1993 is hier een joodse middelbare school gevestigd.
Joods bejaardenhuis
Vlak naast het gymnasium stond het "Jüdische Altersheim" waarvan de fundamenten in het plaveisel bij het monument
zichtbaar zijn gemaakt.
Het werd in 1942 door de Gestapo gebruikt als verzamelplaats voor joden die op transport werden gesteld. In één
van de laatste dagen van WO II is het gebouw gebombardeerd en na de oorlog afgebroken. (zie ook hieronder)
1
2
3
4
5
6
1. "Knabenschule der Jüdischer Gemeinde", foto: Jan Zeven, 2001.
2. Idem, foto: Nico Hemelaar, 2009.
3. Idem, foto: Nico Hemelaar, 2009.
4. Idem, foto: Nico Hemelaar, 2009.
5. Locatie voormalig Joods Bejaardenhuis. Op de achtergrond de Joodse middelbare school, rechts de Joodse begraafplaats.
foto: Nico Hemelaar, 2009.
6. Bronzen gedenkplaat uit de DDR-tijd, foto: Frits Ruiter, 2009.
Joodse begraafplaats
Aan de achterzijde van het bejaardenhuis lag de oudste joodse begraafplaats van Berlijn, ingewijd in 1672. Ruim
150 jaar later lagen hier 12.000 doden, onder wie de verlichtingsfilosoof Moses Mendelssohn (1729-1786), en omdat
er geen plek meer was werd de begraafplaats gesloten en werden de doden elders begraven.
In 1943 werd het terrein door de nazi’s verwoest en werden er "Splittergraben" aangelegd, loopgraven, gestut door
de grafzerken.
Aan het eind van de oorlog werd het gebruikt als kerkhof voor mensen die bij de laatste gevechten om het leven waren
gekomen: vrouwen, kinderen, bejaarden, maar ook Duitse en Russische soldaten.
In de DDR-tijd werd er een park van gemaakt. Enkele overgebleven gedenkstenen in de muur en de grafsteen van Moses
Mendelssohn, die er opnieuw is neergezet, herinneren aan de joodse begraafplaats.
Bij het kerkhof herinnert sinds 1985 een bronzen sculptuur „Jüdische Opfer des Faschismus“ van de beeldhouwer Will
Lammert aan de vervolging van en de moord op de joden.
7
8
9
10
In 1998 is tweemaal het monument door onbekenden geschonden, reden om in 1999 tijdens de Holocaust
herdenkingsdag de namen van alle 55696 gedeporteerde joden voor te lezen.
(De jaarlijkse Holocaust herdenkingsdag is op 27 januari.)
In 2007/2008 zijn begraafplaats en monument onder handen genomen.
De begraafplaats werd ommuurd en door een poort naar de straat toegankelijk gemaakt.
In het nieuwe concept voor de gedenkplaats werden de opgemetselde funderingen en historische ommuring van het bejaardenhuis
opgenomen, en de ruimtelijke structuur zichtbaar gemaakt. Daar doorheen werden nieuwe paden aangelegd naar de muur
van de begraafplaats met de daarin aangebrachte bronzen gedenkplaat uit de DDR-tijd, het monument van Lammerts en
de ingang van de begraafplaats.
7. Beeldengroep van Willi Lammerts, foto: Nico Hemelaar, 2023
8. Beeldengroep van Willi Lammerts, foto: Peter Koopmans, 2009
9. Overzicht gedenkplaats. Bron: internet (zie onder)
10. Glazen informatiepaneel begraafplaats, foto: Frits Ruiter, 2009
1
2
3
4
5
6
